ماهنامه رواق هنر و اندیشه
پیاپی 40 (فروردین 1384)

با رشد علم تجربی و فناوری در دنیای غرب و توان انسان غربی در حل برخی از مشکلاتی که پیش از آن غیرممکن تلقی می شد، انسان غربی گمان برد که به کمک علم و بدون هرگونه استمدادی از دین و وحی می تواند همه مشکلات خود را دست کم در حیطه امور مادی حل کند. با فراگیر شدن ایده امکان زندگی بدون نیاز به وحی، بسیاری از اندیشمندان غرب در قالب نظریه های علمی (اعم از علوم عقلی، تجربی و انسانی) دین را به نفع علم در حاشیه بردند. برخی از این نظریه ها ناظر به انکار دین از اساس، برخی ناظر به تقلیل آن به اخلاق، احساس، کارکردهای اجتماعی، معنویت و... برخی ناظر به جایگزینی آن توسط دیگر عناصر بودند...

تفکر، گاهی شیطانی است و گاهی دینی، گاهی نیز تفکر دینی با حجابهایی از شیطنت آلوده می شود که نیازمند اصلاح و ارشاد است. تفکر دینی با ایجاد و تقویت ایمان، حیات معنوی را برای انسان به دنبال خواهد داشت که فرارت از حیات محدود مادی است. احیای دینی، انسان را از حیوانیت تا قرب الاهی بالا می برد و در جهان بینی الاهی تحقق پیدا می کند...

از آیت ا.. مشکینی می پرسند: اگر ممکن است از سابقه مبارزاتی استاد شهید هم صحبتی بفرمایید. ایشان در پاسخ می فرمایند: یکی از اشکالاتی که بعضی ها می گیرند، این است که می گویند مطهری در مبارزات شرکت نکردند. البته سازمان امنیت به بعضی ها حساسیت بیشتری داشت، مثلا من و آقای ربانی شیرازی، پیش آنها سابقه پیدا کرده بودیم و نشانی ما را داشتند و هر حادثه و خبری که پیش می آمد، فورا به سراغ ما می آمدند، در صورت که افرادی هم بودند که در متن قضایا بودند و اصلا بازداشت نشدند...

قلب و عروق دو منع درک در انسانند. قلب خاستگاه ایمان است و عقل منشا خردورزی. به تعبیری، با قلب، می یابند و با عقل، می بافند. همین دوگانگی، باعث شده است که برخی گمان کنند ایمان و خردورزی، چمع شدنی نیستند. این گمان، نویسنده این نوشتار را بر آن داشت که با واکاوی این شبهه، از منظر الگوی خردورزی و مجسمه ایمان، حضرت امیرمومنان (ع) بپردازد.

وجود ادیان گوناگون در جهان، بشر را به تفکر وا می دارد. این تفکر از آن روی، پر ارج است که انسان را به سمت انتخاب دین مطلوب خداوند می کشاند. تعامل بین ادیان (البته ادیان آسمانی) نیز مساله ای است که باید ارزیابی شود و اگر بدانیم که مسائلی همچون کثرت گرایی دینی، از پیامدهای تحلیل نادرست از این موضوع است، اهمیت آن، دو چندان جلوه می کند.

مساله نسبت بین علم و دین، یکی از مسائل مهم در فلسفه دین است. در این مقاله مقایسه کلی حول چهار محور عمده (موضوع، زبان، روش و غایت) در حوزه معرفت دینی و معرفت علمی صورت گرفته است و بر اساس یک فرضیه، حیطه های چهارگانه با همدیگر سنجیده شده و در پایان به بخری از منشاهای احتمالی فرضیه رقیب یعنی فرضیه تعارض علم و دین پرداخته شده است و در نهایت نسبت بین این دو معرفت را در یک عنوان و عبارت صحیح نمی داند و قائل به نظریه تفصیل است.

بی تردید، موضوع آزادی انتخاب دین، یکی از مباحث بسیار مهم و بحث انگیز در میان مباحث دینی به شمار می آید. در این نوشتار سعی شده که این موضوع از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گیرد. نخست، براهین قائلان به آزادی، از منظر عقل و متون دینی تبیین گردیده و آنگاه ادله قائلان به اجبار در دین به همراه تحلیل و نقد آنها مطرح شده است. برآیند بحث فوق این است که براساس صحت براهین ادله گروه نخست نمی توان انسانی را به پذیرفتن دین مجبور کرد و تحت پیگرد دنیوی قرار داده، بلکه در روز آخرت است که انسان، نتیجه و حقیقت عمل خویش را خواهد دید...